POZNAJ ZABYTKI SWOJEGO MIASTA - WIĘZIENIE SĄDOWE
Września, ul. Sądowa 1
 
18 marca 1818 r. w związku z przekazaniem Pyzdr z Wielkiego Księstwa Poznańskiego do Królestwa Polskiego Września stała się siedzibą Sądu Pokoju dla powiatu pyzdrskiego z siedzibą we Wrześni. Wraz z nim we Wrześni funkcjonowało na jego potrzeby więzienie sądowe. Pierwotnie na potrzeby więzienne w I poł. XIX w. wykorzystywano budynek dawnego szpitala przy ul. Świętego Ducha (obecnie ul. F. Chopina). Jako pomieszczenia dla aresztantów służyły także piwnice budynku Katolickiej Szkoły Elementarnej (obecnie muzeum i biblioteka przy ul. Dzieci Wrzesińskich) oraz piwnice budynku sądu powiatowego (dawny budynek sądowy, obecnie ul. Jana Pawła II). Po powstaniu styczniowym, kiedy to przetrzymywano w piwnicach wielu zaaresztowanych uczestników powstania powzięto myśl o budowie owego dużego obiektu więziennego. Na jego miejsce wybrano ogród za budynkiem sądu powiatowego.
 
Około 1875 r. wybudowano nowy obiekt więzienia sądowego. Jest to masywny budynek z czerwonej palonej cegły, na rzucie prostokąta w osi północ-południe z dostawionymi dwoma skrzydłami na rzucie prostokątów wysuniętymi do przodu przed front budynku. Budynek w całości jest podpiwniczony. Posiada trzy kondygnacje oraz strych. Nakrywa go dach skośny, wielopołaciowy, kryty dachówką. Wejście główne znajduje się w osi. Pierwotnie, kiedy pełnił funkcje więzienne większość okien były krótkie i okratowane, zamknięte łukiem niepełnym. Na parterze znajdowały się pomieszczenia administracyjne. W latach 30. XX w. funkcjonowała także kaplica więzienna.
 
W czasie II wojny światowej niemiecki okupant torturował oraz mordował tutaj Polaków, zwłaszcza byłych uczestników powstania wielkopolskiego (np. 15 (?) listopada 1939 r. wykonano tutaj wyrok śmierci na Józefie Trawińskim). Po zakończeniu wojny torturowano tutaj członków podziemia antykomunistycznego (np. z organizacji „Zielony Trójkąt”). Wykonano tutaj także kilka wyroków na kolaborantach współpracujących z niemieckim okupantem (Niemców, byłych obywateli Rzeczypospolitej, którzy działali na rzecz nazistowskich Niemiec). Po likwidacji więzienia budynek przeznaczono na zakład poprawczy. Wtedy powiększono okna budynku. Po likwidacji zakładu poprawczego obiekt częściowo udostępniono Powszechnej Spółdzielni Spożywców „Społem”. Część pomieszczeń wykorzystują nadal resort sprawiedliwości (Prokuratura Rejonowa). W górnej kondygnacji znajdowały się mieszkania. Na budynku znajdują się dwie tablice pamiątkowe poświęcone torturowanym i mordowanym tutaj Polakom.
 
Obiekt ujęty jest w gminnej ewidencji zabytków (nr 00.033) oraz znajduje się w strefie ochrony konserwatorskiej historycznego układu urbanistycznego wpisanego do rejestru zabytków (nr rej. 295/Wlkp/A z 19.04.2006).