EWANGELICY NA ZIEMI WRZESIŃSKIEJ
 
31 października przypada rocznica ogłoszenia w 1517 r. przez zakonnika, augustianina Marcina Lutra 95 tez przeciwko odpustom na drzwiach kościoła w Wittenberdze. Zapoczątkowało to proces w Kościele zwanym reformacją. W jej wyniku wyodrębniły się nowe Kościoły nazywane ewangelickimi. Nowe prądy religijne dotarły także do Wielkopolski. Miłosław w II połowie XVI w. stał się jednym z głównych ośrodków protestantyzmu na naszym terenie. W 1555 r. kościół miłosławski przejęli Luteranie, zaś w 1570 r. kościół w Bardzie przejęli Bracia Czescy. 12 lipca 1607 r. w kościele w Miłosławiu odbył się synod zborów wielkopolskich. Potwierdził on ortodoksyjność Konfesji Augsburskiej i potępił wszelkie sekty.
 
Kolejne lata rozwoju kościołów ewangelickich na naszym terenie miały miejsce od połowy XVIII w., kiedy to sprowadzano licznych niemieckich osadników na prawie olęderskim. W 1750 r. Maciej Poniński, dziedzic dóbr wrzesińskich, zezwolił ewangelikom na odprawianie nabożeństw bez prejudykatu, czyli pozwolenia duchowieństwa katolickiego. W ten sposób uformowała się luterańska gmina wyznaniowa we Wrześni. Swoim zasięgiem objęła ona ewangelików zamieszkujących Wrześnię, Neklę, Miłosław i Pyzdry. Pastor wrzesiński obsługiwał także ewangelików w Czerniejewie i Zagórowie. Pełne prawa gminy kościelnej wraz z prawami do wykonywania wszystkich obrzędów uzyskała w 1775 r.
 
Na przestrzeni XIX w. wrzesińska parafia ewangelicka zwiększała swoją liczebność. Było to już po rządowej unii kościołów luterańskich i kalwińskich w 1817 r.  W następnych dziesięcioleciach na terenie parafii wrzesińskiej zaczęły powstawać filiały w Nekli Olędrach (czyli Nekielce), Miłosławiu, Barczyźnie i Węgierkach a Pyzdry przekazano do parafii w Zagórowie. Z czasem wyodrębniły się parafie w Nekli Olędrach w 1853 r., w Miłosławiu w 1855 r., w Barczyźnie w 1857 r., a w Węgierkach w 1895 r. Planowano także założyć filiał w Sokolnikach. W następnych latach słabsze filiały organizacyjnie połączono z parafiami macierzystymi. Filiał w Barczyźnie z parafią w Nekli Olędrach oraz filiał w Węgierkach z parafią we Wrześni. Podobnie na terenie Kongresówki powstał filiał w Pyzdrach w 1842 r. Jednak już w 1850 r. przeniesiono jego centrum do Lisewa i parafię filialną nazywano Lisewo-Pyzdry.
 
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w l. 1918/1919 wielu ewangelików wyjechało w głąb Niemiec. Zbory podupadły. Do parafii wrzesińskiej przyłączono na powrót zbory w Węgierkach i Sokolnikach. Samo centrum parafii przeniesiono do Węgierek. W okresie okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej nastąpił sztuczny przyrost ewangelików w wyniku przesiedleń Niemców z krajów bałtyckich i Besarabii. W większości zaś ewangelicy wyjechali z ziemi wrzesińskiej zimą 1945 r. Ostatecznie Kościół Rzymskokatolicki przejął zbory we Wrześni i Węgierkach. Zbór w Miłosławiu służył okresowo za magazyn, następnie Muzeum Ziemi Miłosławskiej, a dziś jest salą koncertowo-galeryjną prowadzoną przez starostwo powiatowe. Podobnie zbór w Nekielce, po długotrwałym służeniu za magazyn nawozów, pełni obecnie funkcję kulturalną gdzie odbywają się koncerty i wystawy. Po ewangelikach pozostały także liczne cmentarze.

 
W okresie powojennym nieliczni oraz rozproszeni ewangelicy dojeżdżali na nabożeństwa do Gniezna, Poznania czy Konina. W 1999 r. parafii ewangelickiej udało się odzyskać budynek pastorówki we Wrześni. W nim jedno pomieszczenie przeznaczono na kaplicę. Uroczystego poświęcenia kaplicy 9 listopada 2003 r. dokonali ks. Andrzej Medrok z Konina i ks. Tadeusz Roszyk z Poznania. 16 kwietnia 2004 r. konsystorz zatwierdził uchwałę synodu diecezjalnego, obradującego 6 marca 2004 r. w Koninie, o nadaniu zborowi we Wrześni statusu filiału poznańskiej parafii ewangelicko-augsburskiej. Parafia ta jest prawnym sukcesorem dawnego zboru ewangelickiego we Wrześni. Nabożeństwa odbywają się w II niedzielę miesiąca oraz spotkania biblijne w IV sobotę miesiąca.
 
Bibliografia: S. Mazurkiewicz, Kościoły, kaplice i cmentarze ewangelickie ziemi wrzesińskiej, Września 2017.